بررسی تأثیر بستر سرمادهی و تیمارهای شکستن خواب بر جوانه‌زنی بذر باریجه (Ferula gummosa Boiss)

مقدمه: باریجه از گیاهان دارویی ارزشمند خانواده چتریان است. صمغ استخراج شده از ریشه این گیاه کاربردهای دارویی و صنعتی فراوانی دارد. بذور باریجه به دلیل داشتن نوعی خواب فیزیولوژیک جوانه زنی اندکی دارند.خواب فیزیولوژیکی نوع متداول خواب اولیه در خانواده چتریان است (Bewley and Black, 1994). بسته به گونه گیاهی برای شکستن خواب فیزیولوژیکی، بذرها باید در معرض سرما و یا گرما قرار گیرند و یا با جیبرلیک اسید یا مواد شیمیایی دیگر تیمار شوند (Bewley and Black, 1994). تاثیر برخی انواع هورمون سیتوکنین در رفع خواب بذر به اثبات رسیده است (Sharifi and Pooresmael, 2006). در راستای بستر سازی جهت زراعی نمودن این گیاه، حفظ ذخایر ژنتیکی آن و توسعه صادرات به واسطه ارزش دارویی و صنعتی، این تحقیق به یافتن تیمارهای مناسب به منظور برطرف نمودن خواب بذرگیاه باریجه می پردازد. مواد و روش­ها: این تحقیق با هدف بهینه سازی روش های شکستن خواب بذر باریجه انجام گرفت. بدین منظور از دو آزمایش مجزا استفاده گردید. آزمایش اول به صورت آزمایشی فاکتوریل برپایه طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار و  3 فاکتور انجام گرفت. فاکتورهای این آزمایش شامل مدت سرمادهی مرطوب (0، 2، 3 و 4 هفته)، غلظت جیبرلیک اسید (0، 50، 100، 150، 500، 1000 و 1500 پی پی ام) و نوع بستر حذف خواب (ماسه و کاغذ صافی) بود. آزمایش دوم نیز درقالب طرحی مشابه آزمایش اول صورت گرفت. فاکتورهای این آزمایش شامل مدت سرمادهی مرطوب (0، 2، 3 و 4 هفته)، غلظت بنزیل آمینو پورین (0، 0/25 و 0/35 میلی گرم در لیتر) و نوع بستر حذف خواب (ماسه و کاغذ صافی) بود. ضد عفونی بذور با استفاده از هیپوکلریت سدیم 1 درصد به مدت 5 دقیقه انجام شد. برای اعمال سرمادهی مرطوب بذرهای مرطوب در لابه­ لای کاغذ صافی استریل شده و همچنین ماسه مرطوب که روزانه آبیاری می ­شدند، به صورت جداگانه قرار گرفتند و در در دمای 4 درجه سانتی گراد در یخچال نگهداری شدند. همه نمونه­ ها پس از اعمال تیمارهای فوق به اتاقک رشد با دمای ثابت 1±12 درجه سانتی­ گراد منتقل شدند. در هر واحد آزمایشی، 20 عدد بذر در پتری­ دیش ­های 9 سانتی متری قرار گرفت. صفات درصد و سرعت جوانه­ زنی در این تحقیق اندازه­ گیری شدند. نتایج و بحث: نتایج این پژوهش نشان داد که سرمادهی مرطوب عاملی ضروری برای حذف خواب بذر باریجه می باشد. همچنین استفاده توام سرمادهی با هورمون سبب بهبود درصد و سرعت جوانه زنی بذور این گیاه گردید. در همین راستا زنگوئی و همکاران (Zangoie et al., 2013) بیان کردند که کاربرد توام هورمون جیبرلیک اسید با سرمادهی مرطوب سبب افزایش معنی دار سرعت جوانه زنی Dorema ammoniacum نسبت به تیمار سرمادهی گردید. یاماچی و همکاران (Yamauchi et al., 2004) بیان کردند که دمای 4 درجه سانتی گراد سبب افزایش بیان ژن و تولید جیبرلیک اسید در ریشه چه و لایه آلورون می­ گردد و بدین صورت استفاده توام سرمادهی و هورمون می ­تواند سبب بهبود جوانه ­زنی بذر گردد. در میان دو هورمون مورد استفاده  تاثیر جیبرلیک اسید همراه با سرمادهی بر جوانه زنی بذور نسبت به تاثیر بنزیل آمینوپورین توام با سرمادهی بیشتر بود. همچنین مشخص گردید که استفاده از بستر ماسه مرطوب جهت اعمال تیمار های حذف خواب بذر باریجه نسبت به بستر کاغذ صافی سبب دارای مزیت است. سرمادهی در لابه ­لای ماسه مرطوب به عنوان روشی بسیار مؤثر برای شکست خواب بذر گونه­ هایی نظیر Greipsson, 2001) ) Leymus arenari) می­ باشد. ماسه ماده ای معدنی است که امکان تجزیه سریع آن در اثر حمله میکرو ارگانیسم ها  طی دوره سرمادهی وجود ندارد. از طرف دیگر شرایط رطوبتی مطلوب در بستر ماسه به دلیل خروج آب ثقلی و تنظیم رطوبت در حد ظرفیت نگهداری سبب می ­گردد که رطوبت کافی و مستمر در اطراف بذر وجود داشته باشد (Nasiri, 2008). این پژوهش نشان داد که سرمادهی مرطوب عاملی ضروری برای حذف خواب بذر باریجه می باشد. در میان دو هورمون مورد استفاده  تاثیر جیبرلیک اسید همراه با سرمادهی بر جوانه زنی بذور بیشتر از بنزیل آمینوپورین توام با سرمادهی بود. همچنین مشخص گردید که استفاده از بستر ماسه مرطوب جهت اعمال تیمار های حذف خواب بذر باریجه نسبت به بستر کاغذ صافی سبب دارای مزیت است.